W homilii abp Józef Guzdek przypomniał początki utworzenia parafii św. Rocha, podkreślając, że jej powstanie było odpowiedzią na dynamiczny rozwój Białegostoku i rosnącą liczbę wiernych. Wspomniał o zaangażowaniu ks. Adama Abramowicza, który dostrzegł potrzebę nowego ośrodka duszpasterskiego i zwrócił się do biskupa wileńskiego Jerzego Matulewicza z prośbą o erygowanie parafii. Prośba ta została przyjęta, a 20 maja 1925 r. parafia została oficjalnie powołana do życia.

„Ta niezwykła świątynia, górująca nad naszym miastem, owoc wspólnego trudu duszpasterzy i wiernych, stała się świadectwem ich wiary, a zarazem pomnikiem wdzięczności Bogu za odzyskanie niepodległości po latach niewoli” – mówił.

Abp Guzdek zachęcał do dziękczynienia Bogu za kapłanów, siostry zakonne, zwłaszcza ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny, i wszystkich parafian, którzy przez sto lat tworzyli i umacniali wspólnotę parafialną św. Rocha. „Jesteśmy dumni z tego, że ten tradycyjny model wspólnoty uczniów Chrystusa, jakim jest parafia, przyniósł i nadal przynosi wspaniałe owoce” – stwierdził.

Zauważył, że mimo zmieniających się warunków i pojawiających się nowych form zaangażowania religijnego, wspólnota parafialna nadal pozostaje podstawowym miejscem życia duchowego i budowania wiary. Podkreślił, że parafia jest nie tylko strukturą organizacyjną, ale przede wszystkim wspólnotą uczniów Chrystusa, która potrzebuje zarówno tradycji, jak i otwartości na nowe wyzwania.

Przywołał wypowiedź papieża Franciszka podczas pielgrzymki do Polski w 2016 r., który podkreślił, że parafia jest nadal niezbędna i nie można z niej rezygnować. Nazwał ją domem ludu Bożego, miejscem obecności Boga, które musi przetrwać kolejne pokolenia. Papież zaznaczył wówczas, że choć ruchy kościelne są ważne i wspierają parafię, nie mogą jej zastąpić, bo powinny być zakorzenione właśnie w parafialnych wspólnotach. Zwrócił też uwagę na jakość duszpasterstwa, życzliwość i otwartość kapłanów, sposób przyjmowania i wysłuchiwania wiernych oraz na rolę rodziny i świeckich w ewangelizacji.

„W każdej wspólnocie parafialnej, podobnie jak w parafii św. Rocha w Białymstoku, wprowadzane są w życie trzy zasadnicze polecenia Jezusa” – przypomniał dalej abp Guzdek. Wskazał, że na pierwszym miejscu jest głoszenie Ewangelii i prawdy o Jezusie jako jedynym Zbawicielu, z odwagą i jasnością rozróżniając dobro od zła. Po drugie, uczniowie Chrystusa mają udzielać sakramentów – chrztu, pokuty i Eucharystii, która stanowi centrum życia Kościoła i duchowy pokarm na życie wieczne.

Po trzecie, jak wyjaśniał metropolita, Jezus nakazał praktykować wzajemną miłość, która świadczy o byciu Jego uczniem i ma się przejawiać w konkretnych czynach – miłości, wrażliwości i służbie bliźnim. Przykładem takiej troski była działalność ks. Adama Abramowicza, „który wraz z budową świątyni zadbał także o budowę Przytuliska dla Starców, gdzie w 1934 r. zamieszkały siostry ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny, aby opiekować się chorymi”.

Wspomniał, że czasie okupacji niemieckiej, duszpasterze wraz z siostrami misjonarkami pomagali ukrywać się Żydom, wydawali im podrobione dokumenty, a także dostarczali żywność do getta. „Pamięć o tym trwa i zobowiązuje nas do czynów miłości. (…) Wzajemna miłość i świadczona pomoc tym, którzy jej potrzebują, są potwierdzeniem tego, że jesteśmy nie tylko wierzący, ale także wiarygodni, ponieważ wprowadzamy słowo w czyn” – podkreślił.

„Niech w tym świętym miejscu Chrystus nadal naucza, przez chrzest przyjmuje do wspólnoty, odpuszcza grzechy, zaprasza na drogę życia małżeńskiego, kapłańskiego i zakonnego, pociesza po stracie bliskich, pomaga w pojednaniu z bliźnimi. A udział w Eucharystii niech dodaje nam sił do wiernej służby Bogu, Kościołowi i Ojczyźnie” – mówił abp Guzdek, życząc wiernym Bożego błogosławieństwa na dalsze lata budowania parafialnej wspólnoty.

Mszę św. koncelebrowało kilkudziesięciu kapłanów pochodzących z parafii lub z nią związanych, obecni byli profesorowie i alumni Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium w Białymstoku, siostry ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny, członkowie Bractwa św. Rocha, przedstawiciele bractw kurkowych, a także liczni wierni. Na zakończenie wszyscy odśpiewali uroczyste „Te Deum”.

„Widzialnym znakiem jubileuszu są relikwie zainstalowane w kościele, w tym szczególnie bł. abp. Jerzego Matulewicza, założyciela Zgromadzenia Księży Marianów, oraz poświęcona mu tablica pamiątkowa” – mówi ks. prał. Tadeusz Żdanuk, proboszcz parafii. Miejsce w świątyni znalazły także tablice: poświęcona architektowi Bazyliki – Oskarowi Sosnowskiemu, upamiętniająca kapłanów i siostry zakonne pochodzące z parafii oraz tablica jubileuszowa, dokumentująca wydarzenie 100-lecia parafii, które abp Guzdek poświecił na zakończenie Mszy św.

„Mówi się czasem: «Kogo Pan Bóg kocha, woła do św. Rocha». Te słowa oddają ducha wspólnoty, która od stu lat tworzy żywy Kościół – otwarty, serdeczny, zakorzeniony w wierze i tradycji. Drzwi naszej Bazyliki Mniejszej – Pomnika Historii – są zawsze otwarte: dla parafian, mieszkańców miasta, pielgrzymów, turystów, grup zorganizowanych i osób indywidualnych. Każdy może nie tylko pomodlić się i zatrzymać w ciszy świątyni, ale również podziwiać jej architekturę oraz piękną panoramę Białegostoku z punktu widokowego w wieży kościoła” – podkreśla ks. Żdanuk.

W Roku Świętym kościół św. Rocha został ogłoszony świątynią jubileuszową, w której wierni mogą zyskiwać odpusty pod zwykłymi warunkami. „To szczególna łaska i wyróżnienie, które jeszcze bardziej zobowiązuje nas do życia wiarą i troski o duchowy rozwój” – dodaje.

Parafia pw. św. Rocha w Białymstoku została erygowana 20 maja 1925 r. przez biskupa wileńskiego Jerzego Matulewicza. Inicjatorem powołania parafii był ks. Adam Abramowicz, pierwszy proboszcz nowo powstałej wspólnoty.

Kościół usytuowany jest na wzgórzu św. Rocha, gdzie wcześniej znajdowała się kaplica i cmentarz ufundowane przez Jana Klemensa Branickiego w XVIII w. W 1926 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła, a w 1927 wmurowano kamień węgielny. Świątynia wznoszona była jako wotum dziękczynne Bogu za odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów. Projekt opracował znany architekt Oskar Sosnowski, a budowa trwała do 1946 r. Kościół został konsekrowany 18 sierpnia 1946 r. przez abp. Romualda Jałbrzykowskiego.

Kościół pw. św. Rocha jest wyjątkowym przykładem modernistycznej architektury sakralnej w Polsce. Charakterystyczną cechą jest strzelista wieża o wysokości 78 metrów, zwieńczona figurą Matki Bożej, a wnętrze zdobi szklana kopuła z witrażami. Budowla ma plan ośmioboku, co podkreśla jej unikatowość.

W 1975 r. kościół został wpisany do rejestru zabytków, a w 2019 r. otrzymał tytuł Bazyliki Mniejszej, co podnosi jego rangę oraz podkreśla znaczenie duchowe i historyczne.